Hisse senetleri ve borsalar tarihte 2000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Tarımsal emtia, değerli maden ve kıymetli taşların alınıp satılması amacıyla pazarlar ve panayırlar kurularak zaman içerisinde aracıların da devreye girmesiyle büyüyerek ticari belgeler ve ticari senetlerin alınıp satılması ilk borsaların kurulmasını sağlamıştır. Milattan sonra 2. yüzyılın sonlarında Kütahya ilinin Çavdarhisar ilçesinde bulunan “Macellum” adıyla bilinen gıda pazarı, dünyanın ilk borsası olarak kullanılmıştır. Ancak dünya literatüründe işlevsel borsanın 1487 yılında Belçika’nın Anvers şehrinde ticari evrakların alınıp satılarak, yani hisse senetlerinin el değiştirmesiyle kurulduğu kabul görmüştür.
Bkz: Hisse Senedi Nedir?
İlk borsacılık faaliyetleri, Belçika’nın Brugge şehrinde bazı Yahudi ailelerin para ticaretini bir meslek haline getirmesiyle başlamıştır. Bu şehirde yaşamış ve borsacılık faaliyetleri ile ilgilenmiş olan Van der Beurze ailesinin de “borsa ” kelimesinin ortaya çıkışında etkili olduğu sanılmaktadır. Bir başka görüşe göre ise Belçika’nın Brugge Kenti’nde “Hotel des Bourses” isimli ve flamasında üç tane para kesesinin olduğu bir hanın adından gelmektedir. Bu handa toplanan yerli ve yabancı tüccarlar arasında yapılan alım-satım işlemleri ile borsa doğmuştur.
Dünya deniz ticaretinin 15. yüzyıldan itibaren gösterdiği hızlı gelişim ile birlikte İngiltere, İtalya, İspanya, Belçika ve Hollanda gibi krallıklar, uzak kıta ülkeleri de dâhil olmak üzere birçok bölgede büyük ticaret merkezleri kurmuşlardır. Aracılar, bu ticaret merkezlerinde yürütülen faaliyetlerin birçoğunun gerçekleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Ticari senetler ve kredi belgelerinin doğuşu büyük miktardaki aracı yükümlülükleriyle sağlanmış ve ilk poliçeler 15. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. Yaygınlaşan ticari senet kullanımı sebebiyle senetlerin el değiştirmesine ilişkin de bazı kurallar ortaya çıkmıştır. Ticari evrakların borsa işlemlerine dâhil olması; borsacılığın gelişmesinin ilk adımıdır.
Borsanın Türk devletlerindeki gelişimi; Osmanlı Dönemi, Cumhuriyet Dönemi ve Yeni Dönem olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda 1854 Kırım Savaşı sebebiyle yapılan borçlanmaya ait tahvillerin yaygın bir biçimde el değiştirmesi, menkul kıymetlerin ticaret niteliği taşıyan ilk işlemleri olarak borsa faaliyetlerinin zeminini hazırlamıştır. Tarihte Galata; Bizans döneminde tüccar ve bankerlerin ikamet ettikleri veya konakladıkları bir ticaret merkezi olarak bilinmektedir. 1864 yılında bir grup banker burada bir dernek kurmuşlardır. O dönemde Galata Bankerleri olarak bilinen topluluk, Havyar Han ve sonrasında Komisyon Han’da faaliyet göstermişlerdir.
1866 yılında çıkan kararnameyle İstanbul’da ilk resmi borsa olan “Dersaadet Tahvilât Borsası” alacaklı yabancı devletlerin de teşviki ile açılmıştır. 1906 yılında çıkarılan bir düzenleme ile bu borsa “Esham ve Tahvilat Borsası”na dönüştürülerek bu yapısı ile Cumhuriyet Dönemine kadar varlığını ve faaliyetlerini sürdürmüştür.
1938 yılında bir başka isim değişikliği ile borsanın adı “Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası” olarak değiştirilmiş ve 1939 yılında Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’nun çıkmasıyla getirilen kambiyo kontrolü; daha çok yabancı şirketlerin menkul kıymetleri üzerinde ve Avrupa borsalarına bağlı olarak çalışan, konvertibl Türk parasına dayalı İstanbul Borsası için büyük bir darbe olmuştur.
1938 yılında alınan bir kararla ülkede tek olan borsanın başkentte faaliyet göstermesinin daha sağlıklı olacağı düşünülmüştür. Ankara’ya taşınan ve Ulus’taki eski Etibank binasında faaliyetlerine devam eden borsanın aşağıda yer alan sebeplerle Ankara’da olmasının sakıncalı olacağına karar verilmiştir:
1941 yılında İstanbul’daki dördüncü Vakıf Han’ın karşısında yer alan binada faaliyetlerine tekrar başlamıştır. 1938 – 1941 arasındaki bu dönem, gerileme sürecinin yaşandığı bir dönem olarak kayıtlara geçmiştir.
Menkul Kıymetler Borsası’nın yeniden işlerlik kazanması amacıyla 1981 yılında Sermaye Piyasası Kanunu’nun çıkarılması ile başlayan yeni faaliyetler döneminde birtakım tedbirler alınmıştır. Alınan tedbirlerin en önemlisi ise 1447 sayılı eski Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu’nun yerini alması amacıyla 6 Ekim 1983 tarihinde çıkarılmış olan 91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Kanun Hükmünde Kararname ve Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışmaları hakkındaki yönetmeliktir.
31 Ekim 1985 tarihinde İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği genel kurulda kabul edilmiştir. Borsa; 26 Aralık 1985 tarihinde açılmış ve 2 Ocak 1986 tarihinde ilk seansını gerçekleştirmiştir.
Dünyada borsanın tarihine bakıldığında ise; 16. Yüzyılın başlarında Amsterdam Borsası ve aynı yüzyılın sonunda Lyon Borsası, 18. Yüzyılın başlarında Londra’da Menkul Kıymetler Borsası ilk olarak The Stock Exchange adıyla, ardından 19. Yüzyılın başlarında yine Londra’da Menkul Kıymetler Borsası olarak faaliyete geçmiştir. ABD’de New York Menkul Kıymetler Borsası’nın kuruluşunun gerçekleşmesi ise 20. Yüzyılın ilk yarısında gerçekleşmiştir.
Anonim şirketlerin doğuşu ve yaygınlaşması ile birlikte borsalar asıl gelişmelerini 19. yüzyılda gerçekleştirmiştir. Anonim şirketler çıkardıkları hisse senetlerini satarak piyasanın hacmini genişletmiş, borsalar ise hisselerin değişimini sağlayarak ekonomik büyümeyi teşvik etmişlerdir. 19. yüzyılın sonlarında ve 20. Yüzyılın başlarında altın dönemini yaşayan borsaların gelişimi, 1929’da başlayan kriz ve takip eden büyük çöküşle kesintiye uğramıştır. Borsaların ekonomide yeniden etkin hale gelmesi ise ancak 1960’lardan sonra gerçekleşmiştir.
