Özsermaye olarak da bilinen özkaynak, bir varlık veya varlık grubunun mutlak değeri anlamına gelir. Bir varlığın ona bağlı herhangi bir borcun ötesindeki bölümüne özkaynak denir. Çeşitli sektörlerde karşımıza çıkan özkaynak özellikle borsada listelenen şirketler için kritik bir öneme sahiptir. Şirket hisseleri de özkaynak adı verilen bir varlık sınıfına dahil edilmektedir. Çünkü bir şirket hissesinin temel değeri şirketin yükümlülükleri hariç varlıklarının net değeridir. Özkaynak tanımının diğer iki varlık sınıfı ise sabit gelir (tahviller) ile nakit ve nakit benzeri varlıklardır.
Özkaynak tanımı borsa yatırımcılarının da sık sık merak ettiği bir konudur. Özkaynak, işletmeye dair tüm mali yükümlülüklerin işletme varlıklarında çıkarıldıktan sonra geriye kalan varlıklar üzerindeki haklarıdır. İşletme sahip veya sahiplerinin şirket üzerindeki payına verilen isim olarak da kullanılır.
Özkaynak ortak tarafından yapılan tüm yatırımlara, faaliyetleren elde edilen ve dağıtılmayıp işletmede bırakılan kazançların eklenmesini içerir. Ayrıca bu yatırımlarda ticari işlemlerden ortaya çıkan zararlar ile işletme sahiplerine yapılan dağıtımların çıkarılması sonucu özkaynak hesaplaması yapılabilir.
Vergi Usul Kanunu’nun özkaynak maddesi bu tanımın detaylarına inmektedir. Özsermaye veya özkaynak, işletme sahip ve ortaklarının bilanço tarihinde şirkete yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösterir. Vergi Usul Kanunu’nun 192. maddesinde tanımlanan özsermaye, şirketin sahip olduğu iktisadi kıymetler ile alacakların toplamından borçların düşülmesi sonucu geriye kalan tutardır.
İhtiyatlar ve kar bilançoda ayrı gösterilse bile özkaynak unsurları içinde sayılmalıdır. Vergi kanununda açık bir şekilde yer alan bu tanım aynı zamanda bilanço esasını baz alır. Buna göre ticari kazancın tespitinde tahsil esası yerine tahakkuk esası geçerli olmalıdır. Özkaynak hesaplamasında belirli bir formül kullanılır.
Özsermaye kapsamı net yani gerçek aktifleri ve borçları içerir. En basit tanımıyla şirketin net değeri anlamına gelir. Şirket bünyesindeki tüm borçların düşülmesinden sonra geriye kalan kısım özkaynak olup hissedarlar tarafından alındığı bölümü işaret eder. Özkaynak kapsamına alınan unsurlar şunlardır:
Özkaynak hesaplama varlığın değerinden yükümlülüğün çıkarılması şeklinde yapılır. Özkaynak hesaplama formülü son derece basittir. Toplam özkaynak tek bir noktada toplanıp, toplam varlıklara bölünmesi üzerinden hesaplanabilir. Buna göre özkaynak hesaplamasında kullanılan formül şudur:
Özkaynak hesaplamasında bilanço esasına göre ticari kazancın tespitinde tahsil esası değil tahakkuk esası baz alınır. Özkaynağı iki şekilde hesaplamak mümkündür. Vergi Usul Kanunu’nun 192. maddesine göre özkaynak hesaplamada ilk yöntem aktif toplam ile borçlar arasındaki farktır. Bu yukarıda belirtmiş olduğumuz formüle göre hesaplanır.
Özkaynak hesaplamasında kullanılan ikinci yöntem ise müteşebbisin şirkete koyduğu varlığın toplamıdır. İlk yöntemde özkaynak hesaplanması analitik yöntem olarak tanımlanırken ikinci yöntemde ise sentez yöntemi uygulanır. Özsermaye net aktiflerden borçlar çıkarıldığında hesaplanır. Tekdüzen hesap planına göre özkaynaklar işletme sahip ve ortaklarının bilanço tarihinde yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermayeyi kapsar. Bunun dışında sermaye yedekleri, kar yedekleri geçmiş yıl karları ve geçmiş yıl zararları hesaplamaya dahil edilir.
Örnek özkaynak hesaplama yapıldığında ödenmiş sermaye ile ödenmemiş sermaye kriterlerine dikkat edilmelidir. Buna göre ödenmiş sermaye, işletmeye tahsis edilen veya işletmelerin ana sözleşmesinde yer alan Ticaret Sicili’ne tespit edilmiş bulunan sermaye tutarının ödenmiş kısmını gösterir. Ödenmemiş sermaye ise işletmeye tahsis edilen veya ortaklar tarafından yüklenilen sermayenin henüz ödenmemiş kısmıdır.
Özkaynak, sermaye unsurunu da içine alan dinamik bir unsurdur. Bu yüzden zaman içinde değişiklik göstermesi son derece normaldir.
Özkaynak örnek hesaplamasında bir yatırımcı hisse başına 100 Dolar’dan 10 hisse almış olsun. Buna göre yatırımcının net varlığı 1000 Dolar olur. (1000 dolar alım fiyatı – 0 dolar yükümlülük = 1000 dolar.) Yatırımcının hisse taşıdığı dönemde hisse fiyatında yüzde 10 düşüş yaşanmış olsun. Bu durumda yatırımcının net varlığı 900 dolara düşecektir. (İlk 1000 dolar alım fiyatı – 100 dolar kayıp = 900 dolar)
Eğer bu yatırımcı alım fiyatının yüzde 50’sini komisyoncudan borç alarak temin ederse, yatırımdaki net varlığı 500 dolar sayılır. (1000 dolar alım fiyatı – 500 dolar borç = 500 dolar) Eğer alımın ardından hisse fiyatında 50 dolar düşüş yaşanırsa, net varlık sıfıra iner. (İlk 1000 dolar alım fiyatı – 500 dolar borç – 500 dolar kayıp = 0 dolar varlık)
Özsermaye ve şirket bilançosu halka açık bir şirketin yatırımcılarını yakından ilgilendiren unsurların başında gelir. Borsada listelenen bir şirketin bilançosunda yer alan özkaynaklar yükümlülüklerle birlikte varlıkların karşısında yer alıp şirketin toplam değerini işaret eder. Özykaynak bilgisinin bilançoda listelenmesinin sebebi teknik olarak şirket sahibinin şirketteki hissesi olmasıdır. Şirketin tasfiye edilmesi halinde özkaynaklar şirketteki payları oranında hissedarlara dağıtılır. Bilançodaki varlıklar = yükümlülükler + özkaynaklar. Bu durumda şirket özkaynağının hissedarlara borçlu olduğunu belirtmek gerekir.
Bir şirketin özkaynak sermayesi şirkete yapılan yatırımlar ve dağıtılmamış karlardan oluşur. Şirkete yapılan yatırım zaman içinde yapılan diğer yatırımları da kapsar. Dağıtılmamış karlar ise şirketin yükümlülüklerini ve temettü gelirini ödemede kullanılmayan gelirlerdir. Özkaynak ve şirket bilançosu arasındaki ilişkiyi şirketin KAP’a bildirdiği mali tablolardan takip etmek mümkündür.
Şirketin özkaynak karlılığı, işletmenin sahip ve ortakları tarafından konulan sermayenin karlılığını ölçmek için kullanılan bir orandır. Bir diğer ifadeyle krediyle büyüyen işletmenin yönetim performansının iyi olup olmadığını gösterir. Özkaynak karlılığı hesaplanırken şu formül uygulanır:
Şirket sahiplerinin koydukları sermayenin ne kadar etkili biçimde işleme alındığını gösteren bir kriterdir. Bu nedenle özellikle girişimcilik kredisi kullanarak faaliyetlerine başlayan işletmeler için önemli bir rapor ortaya koyar.
Negatif özsermaye ödünç alınan bir varlığın değeri, varlık yerine alınan kredi veya ipotek tutarının altına düştüğü zaman meydana gelir. Negatif hissedar özkaynakları şirketin hissedarlara yaptığı ödemelerin toplam değerinden ve önceki dönemlerden birikmiş kazançtan daha büyük zararlara maruz kalmasıyla meydana gelir. Özkaynak hakkında detaylı bilgiler her şirketin maliye ve muhasebe departmanı tarafından hissedarlara sunulan bilgilendirme raporunda bulunmaktadır.
Alnus Yatırım ayrıcalıklarından yararlanın. Size özel yatırım hesabı ile tanışın!
Yatırımcıya özel platform, ürün çeşitliliği, kişiye özel analiz desteği, hızlı para yatırma / çekme ve daha fazlası için hemen hesap açın!
